Tháng 4, 1865 tại Appamatox, Virginia

May 02, 2008

Tháng 4, 1865 tại Appamatox, Virginia

Phan Quang Tuệ

Ngày 9 tháng 4, 1865 rơi đúng vào ngày Chủ Nhật, ngày lễ lá khởi đầu tuần thánh đánh dấu ngày Chúa Giê Su vào thành Jerusalem.

Đêm trước đó, Đại Tướng Robert Lee thống lãnh Quân đội Miền Nam cùng Ban Tham Mưu ngừng chân đặt bản Doanh Bộ chỉ huy trong một cánh rừng gần Toà Thị Xã Appamatox, thuộc tiểu bang Virginia. Sáu ngày liên tiếp trước đó đạo quân miền Nam đã đi không ngừng nghỉ tiến về phía Tây hướng về dãy núi Blue Ridge nơi mà Tướng Lee từng tuyên bố ông có thể cầm cự chiến đấu ít nhất là 20 năm. Nhưng đêm nay khi tướng Lee và Bộ Tham Mưu mệt mỏi của ông dừng quân tại Appamatox thì đạo quân miền Nam đang bị quân đội miền Bắc bao vây, lương thực cạn, hy vọng tiếp tế không có, hy vọng tăng viện cũng không. Xa xa tiếng đại bác xé màn đêm dội về. Tất cả hy vọng của tướng Lee đặt vào một vị tướng trẻ gan dạ, John Gordon, để xuất phát sáng sớm hôm sau tiến quân chọc thủng phòng tuyến bao vây của quân đội miền Bắc.

Các tranh sơn dầu về cuộc nội chiến Mỹ năm 1867. Civil war.com

Cách đó không xa, viên sĩ quan phụ tá của tướng Grant, thống lãnh quân đội miền Bắc, bước vào phòng riêng của tướng Grant để đánh thức ông dậy. Lúc ấy mới 4 giờ sáng, nhưng căn phòng trống không. Bước ra ngoài người sĩ quan trẻ thấy bóng tướng Grant đang bước tới lui, hai tay bóp trán, cố gắng làm dịu cơn nhức đầu đang hành hạ. Người sĩ quan hầu cận vội mang đến tướng Grant một tách cà phê nóng hổi. Tách cà phê dẫu có giúp cơn nhức đầu nhưng không làm giảm bớt mối căng thẳng lo âu của tướng Grant. Sau cùng tướng Grant kéo ghế ngồi, và khởi sự thảo bức thư trả lời thư mới nhận được từ tướng Robert Lee. “Tôi rất muốn hòa”, tướng Grant viết, “và mong muốn kết thúc cuộc chiến mà không phải tổn thất thêm một nhân mạng nào nữa. Nhưng cuộc hội kiến do Đại Tướng đề nghị vào 10 giờ sáng hôm nay không có một lợi ích nào cụ thể và tôi không có thẩm quyền quyết định hoà hay chiến.” Nhưng bức thư của tướng Grant đã không kịp đến tay tướng Lee. Tiếng súng đã lại bắt đầu nổ.

5 giờ sáng, sương mù còn bao phủ rặng đồi bên kia Appamatox. Loạt đạn đầu tiên xé màn sương, đánh thức sáng Chủ nhật, tiếp theo là tiếng thét tiến quân của quân đội miền nam. Từng đợt tấn công của tướng Gordon đã đánh bật tuyến phòng thủ đầu của quân miền Bắc, chiếm nhiều cỗ súng đại bác, đánh bạt hai bên mở rộng đường tiến quân, và ào ạt tiến lên đồi. Nhưng từ phiá bên kia đồi, quân miền Nam đã đụng phải một bức tường dày đặc, kéo dài hơn 2 dặm, của hai đơn vị bộ binh quân đội miền Bắc. Và ép từ phiá sau là hai đơn vị bộ binh quân miền Bắc tiến lên. Quân miền Nam bị ép vào giữa, tiến không được, lui cũng không xong, và chém vè cũng không được. Chỉ trong vòng 3 tiếng đồng hồ sau, tướng Lee được tin khấp báo của tướng Gordon “Quân sĩ của tôi đã chiến đấu hết mình. Trình Đại Tướng tôi không làm gì hơn được nữa!”.

Lập tức tướng Lee triệu tập Ban Tham Mưu thâu hẹp để quyết định hoà hay chiến. Chuẩn Tướng Alexander, mới 29 tuổi, chỉ huy đơn vị pháo binh, được tướng Lee tín cẩn, đề nghị một giải pháp thứ ba. Quân đội miền Nam sẽ tan hàng, xé nhỏ biến vào vùng đồi núi, và khởi đầu một cuộc chiến du kích lâu dài hơn. Tướng Alexander bảo đảm ít nhất là 2/3 lực lượng quân miền Nam sẽ thoát được vòng vây.

Tướng Lee ngồi im lặng, cân nhắc. Ông còn đủ lực lượng để kéo dài cuộc chiến. Và quyết định của ông sẽ ảnh hưởng không những đến số phận của quân đội miền Nam, của sĩ quan binh sĩ dưới quyền và gia đình của họ, của cuộc nội chiến Nam Bắc, mà còn cho cả số phận và tương lai của một quốc gia mới thành hình.

“Không”, tướng Lee cất tiếng, “Tôi và quý vị tướng lãnh không có quyền chỉ nghĩ đến số phận của mình. Chúng ta phải nghĩ đến tiền đồ của quốc gia nói chung. Quý vị có thể kéo vào đồi núi để khởi sự cuộc chiến du kích, nhưng con đường xứng đáng nhất còn lại cho tôi là chấp nhận đầu hàng trước tướng Grant và hoàn toàn nhận trách nhiệm về những hành vi của tôi.”

Và với lời tuyên bố đó, tướng Robert Lee, một tướng lãnh được binh sĩ dưới quyền tôn sùng tuyệt đối, đã làm một quyết định có tầm vóc lịch sử.

Tướng Lee nói với các tướng bao quanh: “Giờ đây tôi chẳng còn làm gì hơn là đến trình diện và đầu hàng trước tướng Grant.”

Và ông chuẩn bị trang phục để lên đường đi gặp Tướng Grant. Ông mặc trang phục đại lễ của một đại tướng, đeo bao tay, lưng thắt một vòng lụa đỏ, hông mang trường kiếm. “Hôm nay ta có thể bị tướng Grant bắt làm tù binh, ông giải thích với thuộc tướng, và ta muốn xuất hiện một cách trang trọng đúng với quân cách.”

Tin đến từ bản doanh của tướng Grant cho biết ông đang trên đường đến hội kiến với tướng Lee và yêu cầu tướng Lee cho biết giờ và điạ điểm hội kiến. Nghĩa là Tướng Grant, người chiến thắng, dành cho tướng Lee, kẻ chiến bại, ưu tiên chọn thời gian và địa điểm cuộc hẹn để đầu hàng. Lại một quyết định thoạt xem không đáng kể, nhưng có hậu quả lịch sử.

Tướng Lee tức khắc ra lệnh cho sĩ quan tuỳ viên lên đường tìm ngay một địa điểm thuận tiện. Và trong khi chờ đợi, tướng Lee đến ngã mình tựa lưng vào một thân cây. Tướng Lee nhắm mắt lại và thiếp đi lúc nào không hay. Ông đã thức giấc từ sớm và gần đến trưa chưa nuốt một tí gì vào bụng.

Nơi được chọn là một căn nhà nhỏ mái ngói thuộc Appamatox, một thị xã hẻo lánh nằm vào phiá Nam tiểu bang Virginia. Có độ chừng 20 căn phố, lèo tèo vài cửa hàng nhỏ, một lữ quán và toà thị xã. Khi mặt trời leo lên cao là lúc tướng Lee bước vào nơi hẹn tiếp theo một sĩ quan tuỳ viên và một sĩ quan tham mưu thuộc Bộ Tham Mưu của Tướng Grant. Tướng Lee, uy nghi trong bộ binh phục đại lễ, hông đeo trường kiếm, ngồi xuống cạnh một chiếc bàn gỗ nhỏ. Giờ đây ông đã ngồi ngay trong lòng đất đối phương. Vị tướng lãnh quý phái miền Nam bắt đầu chờ đợi, kiên nhẫn.

Vào khoảng nửa tiếng sau, tiếng giày nện lên sàn gỗ và tướng Grant bước vào. Khác hẳn với tướng Lee, tướng Grant không đeo kiếm, không mặc quân phục, quần và đôi ủng lấm đầy bùn.

Tướng Lee đứng dậy. Hai tướng lãnh đối thủ bắt tay và cùng ngồi xuống cách xa nhau. Khoảng chừng hơn mười sĩ quan tham mưu của tướng Grant đứng im lặng trong hành lang. Gương mặt của tướng Lee bất động. Để giảm không khí căng thẳng, tướng Grant mở đầu: “Tướng Lee, tôi đã gặp ngài một lần trước đây khi cả hai chúng ta đến phục vụ trong quân đội tại Mễ Tây Cơ. Tôi vẫn còn nhớ mãi lần gặp ngài đầu tiên.” “Vâng”, Tướng Lee trả lời “Tôi nhớ có gặp ngài rồi nhưng không thể nhớ rõ hơn.”

Câu chuyện có lúc chậm lại nhưng rồi tiếp tục và trở thành gần như thân mật cho đến lúc tướng Lee cắt ngang.

“Thưa tướng Grant tôi mạn phép thưa đại tướng là mục đích cuộc hội kiến giữa chúng ta để xác nhận những điều kiện để đại tướng chấp thuận sự đầu hàng của quân đội của tôi.”

Tướng Grant trả lời, “Điều kiện đầu hàng là những điều kiện tôi đã nói rõ trong thư tôi gửi Đại Tướng ngày hôm qua, nghĩa là tất cả mọi sĩ quan và binh sĩ phải buông súng đầu hàng và tất cả vũ khí, đạn dược, quân trang, quân bị phải được giao nộp như bị tịch thu.”

Tướng Lee gật đầu. Những lời nói của tướng Grant đã đánh tan nỗi lo sợ trong lòng của tướng Lee từ chập sáng. Tướng Lee nói, “Vâng, tôi cũng nghĩ rằng đó sẽ là những điều kiện mà Đại Tướng sẽ ấn định.”

Tướng Grant trả lời, “Vâng, và tôi hy vọng những điều kiện đầu hàng sẽ đưa đến sớm một cuộc ngưng bắn trên tất cả mặt trận và sẽ là phương tiện để khỏi gây thêm bất cứ một tổn thất nhân mạng nào nữa.”

Sau đó, theo lời yêu cầu của tướng Lee, tướng Grant đích thân thảo bản văn kiện chính thức đầu hàng của quân đội liên hiệp miền Nam và sau đó tự tay trao cho tướng Lee xem lại.

Chậm rãi, từ tốn, tướng Lee rút cặp kiếng đeo mắt, lấy khăn lau kỹ lưỡng, đeo kính lên và chăm chú đọc.

“…. Vũ khí, đại bác và các tài sản công phải được liệt kê, sắp xếp và giao nộp cho một viên sĩ quan do tôi chỉ định. Những vũ khí này sẽ không gồm có vũ khí cá nhân của các sĩ quan, cũng như ngựa và tư trang của họ. Sau khi hoàn tất, mọi sĩ quan và binh sĩ sẽ được phép trở về nguyên quán, và sẽ không bị quấy nhiễu bởi các cơ quan cầm quyền chừng nào họ tôn trọng lệnh đầu hàng và tuân theo luật lệ địa phương nơi họ cư ngụ.”

Lần đầu tiên trong buổi hội kiến, gương mặt của tướng Lee tươi hẳn. Như vậy có nghĩa là sĩ quan và binh sĩ dưới quyền của ông sẽ không bị giam giữ như tù binh chiến tranh. Có nghĩa là họ sẽ không bị đem ra bêu riếu diễn hành hạ nhục trên các đường phố. Có nghĩa là họ sẽ không bị mang ra toà truy tố về tội phản loạn.

Tướng Lee nói, “Thưa Đại Tướng, những điều kiện đầu hàng thế này sẽ có ảnh hưởng rất tốt với quân đội của tôi.” Và tướng Lee nói tiếp, “Nhưng thưa ngài, trong quân đội miền Nam cuả tôi, ngay cả binh sĩ khi gia nhập cũng mang theo ngựa của họ vào quân đội.”

Tướng Grant nói ông sẽ không thay đổi gì trong văn kiện đầu hàng, nhưng sẽ ra khẩu lệnh cho phép mọi binh sĩ miền Nam được phép mang ngưạ và lừa về quê quán để xử dụng trong việc trồng trọt ở các nông trại.

Nhưng Tướng Lee còn thêm một lời yêu cầu nữa. Ông trình bày cho tướng Grant biết ông còn giam giữ hơn một ngàn tù binh quân đội miền Bắc nhưng không có lương thực cung cấp cho họ và ngay chính quân đội của ông cũng không còn lương thực. Không ngập ngừng, tướng Grant đề nghị sẽ ra lệnh xuất kho cấp ngay khẩu phần cho hơn 25,000 quân sĩ của quân đội liên hiệp miền Nam. Tướng Grant hỏi, “Như vậy, đủ chưa?”

“Thưa quá đủ, quá đủ, thưa đại tướng.” Tướng Lee trả lời.

Tướng Lee đứng dậy, lần lượt bắt tay các sĩ quan trong Bộ Tham Mưu của tướng Grant, bắt tay tướng Grant, nghiêng mình chào tất cả mọi người có mặt và bước ra khỏi căn nhà.

Tướng Lee ngừng chân ở đầu cầu thang. Gương mặt nghiêm trang và buồn bã. Tay cầm bao tay và mũ lông. Ông cảm thấy cô đơn tận cùng. Tướng Lee máy móc đưa tay chào lại những sĩ quan cao cấp quân đội chiến thắng miền Bắc đang rập chân nghiêm chào ông khi ông bắt đầu bước xuống cầu thang. Với một giọng mệt mỏi, gần như thều thào, tướng Lee ra lệnh sĩ quan hầu cận đem con tuấn mã trung thành, sửa lại thế ngồi, và thúc nhẹ vào hông ngựa. Lúc ấy tướng Grant và ban sĩ quan tham mưu đã đứng sẵn ở bao lơn trước căn nhà. Khi ngựa tướng Lee rảo bước qua, cặp mắt của hai vị tướng quân chạm nhau một giây phút, họ đồng ngã nón chào. Trên bao lơn xung quanh tướng Grant và suốt trong sân trước căn nhà lịch sử, sĩ quan và binh sĩ miền Bắc đều đưa tay chào kính vị tướng bại trận quân đội liên hiệp miền Nam.

Tin đồn đầu hàng của tướng Lee tràn lan mau chóng như thuốc súng. Khắp nơi binh sĩ miền Bắc reo mừng. Họ liệng lên không trung mũ nón, giày, bao đạn, áo hay bất cứ gì tung lên được. Họ ôm nhau, hôn nhau. Các súng ống, kể cả đại bác bắt đầu nổ. Thế nhưng tướng Grant ra lệnh ngưng ngay tức khắc những biểu lộ bày tỏ của binh sĩ miền Bắc. “Rồi sẽ có ngày mừng chiến thắng”, tướng Grant giải thích, “Nhưng không phải là ngày hôm nay. Quân đội miền Nam đã đầu hàng. Nhưng chúng ta không reo mừng trên chiến bại của họ.” Điều quan trọng với tướng Grant là làm sao thắng trận mà đồng thời giữ được sự toàn vẹn của dân tộc.

4:30 chiều ngày 9 tháng 4, 1865, Bộ Trưởng Bộ Chiến Tranh tại Hoa Thịnh Đốn nhận được một điện văn ngắn ngủi của tướng Grant, “Tướng Lee đã buông súng đầu hàng quân đội miền Nam theo những điều kiện do tôi ấn định.”

Cách đó không bao xa, tướng Lee cỡi ngưạ trở về bản doanh của mình. Dọc hai bên đường, binh sĩ miền Nam nghiêm chào vị tướng lãnh mà họ tôn sùng. Nhiều người bật khóc, phủ phục bên đường. Tướng Lee cũng không cầm được nước mắt. Về đến đại bản doanh, trước mặt sĩ quan và binh sĩ đứng chờ, tướng Lee hướng về họ và nói: “Ta đã cố gắng làm tất cả những gì có thể làm được. Và nay lòng ta nặng chĩu để có thể nói gì hơn.”

Bước đi vài bước, ông dừng lại và thêm: “Các ngươi hãy trở về quê quán. Và nếu các ngươi sống được như những công dân tốt như các ngươi đã từng chiến đấu như các chiến sĩ thì các ngươi sẽ thành công rồi. Và tôi sẽ luôn luôn hãnh diện vì các anh em.” Và tướng Lee biến mình vào trong lều vải của mình.

Mặt trời bắt đầu ngã mình về phiá Tây. Một cơn mưa nhẹ dần dần bao phủ bầu trời.

Qua ngày hôm sau, ngày 10 tháng 4, 1865, Tướng Lee công bố Quân Lệnh cho Toàn Quân. Quân Lệnh được gọi là General Orders Number 9 chính thức ra lệnh đầu hàng cho đạo quân liên hiệp miền Nam. Dẫu ngắn ngủi nhưng lời lẽ đanh thép, hùng dũng oai nghiêm, bản Quân lệnh của Tướng Lee được hậu thế lưu lại như một trong những văn kiện lịch sử được tôn sùng tại miền Nam Hiệp Chủng Quốc.

Nếu điều kiện đầu hàng được hai tướng Lee và Grant ký kết tại Appamatox ngày 9 tháng 4, 1865 thì 3 ngày sau, ngày 12 tháng 4 mới là ngày quân liên hiệp miền Nam chính thức buông súng đầu hàng.

Tướng Grant ra lệnh tổ chức một lễ đầu hàng chính thức. Lệnh của tướng Grant là buổi lễ đầu hàng phải thật giản dị. Lễ đầu hàng này đã đi vào lịch sử của cuộc nội chiến Nam Bắc.

Hai đạo quân dàn đôi bên con đường dài nằm dọc theo phiá Đông Appamatox. Phiá sau là giải đồi chập chùng với những cánh rừng nhỏ và từng ngọn đồi cỏ rậm rạp. Chỉ huy cánh quân miền Bắc và điều khiển buổi lễ là tướng Chamberlain, nguyên là một giáo sư đại học, Huy Chương Danh Dự, hai lần bị thương trên chiến trường. Chỉ huy 28,000 sĩ quan và binh sĩ liên hiệp miền Nam là tướng Gordon, một trong những cận tướng can trường của Đại tướng Lee, 4 lần bị thương tại mặt trận, một lần bị trúng đạn xuyên qua mặt.

Tướng Chamberlain đã ghi lại trong hồi ký cuả mình: “Từng đoàn, từng đoàn, họ tiến bước theo nhịp quân hành, ép chặt vào nhau giống như một giòng người đội vương miện màu đỏ ối, giương cao quân kỳ và hiệu kỳ. Đây là những người mà gian lao, đau khổ, nhọc nhằn, kể cả tử thần không bẻ cong được quyết tâm của họ. Họ đứng thẳng hàng trước mặt đoàn quân chúng tôi, tơi tả, xương xẩu, nhưng hiên ngang, mắt sáng ngời chiến thắng, họ là những hình ảnh sống phản ảnh mối liên hệ thắm thiết chỉ có thể có giữa những đồng đội trên chiến trường.”

Không hề dự định trước, cũng như không hề được chuẩn y trước, tướng Chamberlain bất thần hô lớn ra lệnh, “Bồng súng chào” cho quân đội miền Bắc. Một tiếng kèn lệnh vang lên, và lập tức toàn thể đoàn quân miền Bắc bồng súng lên vai, tiếng báng súng rập khuôn vang lên.

Phiá đối diện, tướng Gordon thúc nhẹ con tuấn mã khụy hai chân trước xuống, người và ngựa cùng cúi đầu, gươm tuốt trần chúc mũi trong một giáng đìệu hùng vĩ tuyệt vời. Cùng lúc, đoàn quân miền Bắc chuyển qua bồng súng nghiêm chào. Họ chào những “anh hùng bại trận”, họ bày tỏ sự kính trọng của những người Hoa Kỳ đối với những người Hoa Kỳ.

Và phiá hàng quân miền Bắc tiếp tục giữ đúng thế nghiêm. Không có thêm một tiếng kèn. Không có một tiếng trống. Không có một tiếng hô chiến thắng. Không có một tiếng nói. Không cả một tiếng thầm thì. Mà chỉ còn là một hàng quân im phăng phắc. Mọi nhịp thở như ngừng lại.

Buổi lễ đầu hàng kéo dài 7 tiếng đồng hồ. Gần 28,000 người, trên 100,000 tấn vũ khí, đạn dược, quân kỳ, hiệu kỳ lần lượt bỏ xuống. Từng đơn vị tiến lên, gác súng, tháo bao đạn, và xếp súng xuống. Kế đến họ trìu mến cuốn hay xếp quân kỳ, hiệu kỳ, lắm cái tơi tả và nhuộm máu đã khô và khẽ đặt nhẹ xuống mặt đất.

5 ngày sau khi tướng Lee đầu hàng, một biến cố xảy ra làm rung động nước Mỹ. Ngày 14 tháng 4, 1865, ngày thứ sáu tuần thánh, tổng thống Abraham Lincoln bị ám sát, bộ trưởng Bộ Nội Vụ bị thảm sát, Phó Tổng Thống Andrew Johnson bị ám sát hụt. Cả nước Mỹ, chưa ra khỏi hoàn toàn cuộc nội chiến, lâm vào vực thẳm một cuộc nội loạn. Nhưng cuộc nội loạn đã không xảy ra. Như một phép lạ mầu nhiệm, nước Mỹ đã vươn mình ra từ cuộc nội chiến, một loại chiến tranh tàn khốc nhất cho đời sống các dân tộc, và từ đó trở thành một cường quốc trên thế giới. (PQT)

-----------------------------------------------------------------------------------------

source

Viet Tribune Online